Andżelika Mazurek, wiceprezes Fundacji Dmuchawiec: “Każdy ma tyle wolności, ile jest w stanie unieść”

A.M.: Witam serdecznie.

A.M.: Trudno mi mówić o tradycyjnym modelu edukacji, ale może skupię się na tym, co w jakiś sposób wyróżnia naszą szkołę. To, co jest takie systematyczne, regularne, to są zgromadzenia społeczności, wspólnoty, czyli tak zwane zebrania odbywające się co tydzień. Przed nimi wisi lista, na którą wpisuje się określone sprawy, które ktoś wnosi do omówienia przez społeczność. To są różne sprawy – od tego, że zaginął pluszak, po np. zmianę jakiejś zasady z “Księgi Zasad”, bo to co też nas dosyć wyróżnia, to jest kwestia “Księgi Zasad”, których jest bardzo dużo. One są spisane przez ostatnie 8 lat w naszej “Księdze Zasad”. I czasem dana zasada była sensowna np. 5 lat temu, a w tym momencie już nie za bardzo wszystkim pasuje, więc musi być powołany Komitet, który odwołuje lub zmienia zasady. Później dana zasada jest po raz kolejny dyskutowana na zebraniu społeczności. To, co jest jeszcze inaczej, to mamy spotkania tutorskie. Jest tutoring przede wszystkim, więc każde dziecko w naszej społeczności ma swojego tutora, z którym spotyka się regularnie raz na dwa tygodnie. Czasem raz na tydzień, ale przeważnie raz na dwa tygodnie i na bieżąco omawia z nim swoje sprawy. Czasem są to sprawy edukacyjne, czasem jakieś osobiste. Tutaj bardzo mocno opieramy się w naszych miejscach o relacje pomiędzy członkami społeczności i zawsze sobie mówimy, że edukacja to relacja – więc to jest taki drugi mocny wyróżnik naszej szkoły. Sprawy pomiędzy dziećmi a dorosłymi, pomiędzy rodzicami a kadrą – różnie, jakieś konfliktowe, są rozwiązywane najczęściej za pomocą kręgów naprawczych. Spotykamy się: są dwie strony i staramy się rozwiązać sytuację konfliktową z mediatorem, który jest pomiędzy danymi sprawami.

A.M.: To jest trochę tak, że ta wolność jest adekwatna do wieku i każdy ma tyle tej wolności, ile jest w stanie unieść. Tak sobie przynajmniej definiujemy kwestie wolności w naszej szkole. Trochę inaczej to wygląda u dzieci pomiędzy 6. a 8. rokiem życia i inaczej trochę u takich nastoletnich dzieci, więc te zasady są troszkę inne. Natomiast to, co jest dla nas takie najważniejsze, to stwierdzenie, że edukacja to przede wszystkim relacja, czyli jest to swojego rodzaju układ partnerski. Natomiast w kontekście wolności – takim hasłem przewodnim u nas jest to, że twoja wolność kończy się tam, gdzie się zaczyna moja wolność i staramy się nie wchodzić sobie w swoje własne granice, czyli np. dla jednej osoby coś może być zabawne ma ochotę akurat w tym momencie sobie śpiewać i tańczyć, a druga w tym czasie potrzebuje ciszy i spokoju – no to wchodzi już w jej przestrzeń, taką bardziej osobistą. Staramy się robić tak, żeby każdy widział po drugiej stronie tego człowieka i jego wolność. I dotyczy to zarówno relacji, zachowań pomiędzy dziećmi, ale też pomiędzy dorosłymi i dziećmi. Jeśli chodzi o zajęcia edukacyjne, w zasadzie na większości są spisywane z prowadzącym zajęcia i z osobami, które uczestniczą w zajęciach, tak zwane kontrakty. Tam na przykład dzieci ustalają wspólnie z prowadzącym zasady, które oczywiście obowiązują obydwie strony, czyli np. kwestia spóźnień, prowadzenia zajęć – w zależności od tego, jak ktoś prowadzi te zajęcia i co jest dla niego: dla prowadzącego zajęcia i dla dzieciaków w danej grupie akurat istotne i ważne.

A.M.: Nasze dzieciaki w klasach starszych – od klasy czwartej do ósmej – realizują tak zwaną edukację domową, a do nas do szkoły przychodzą na warsztaty. Początkowo może to nie być za bardzo jasne jak się o tym opowiada, natomiast daje nam to swojego rodzaju taką wolność w kontekście prowadzenia zajęć, ilości godzin i tak dalej. Są u nas zajęcia, które są związane z zainteresowaniami uczniów i konkretnymi przedmiotami. Zajęcia u nas, w klasach 4-8, absolutnie nie są obowiązkowe – czyli dziecko może chodzić, ale nie musi. Natomiast, ponieważ jesteśmy szkołą, dzieci są w edukacji domowej i na koniec roku zdają egzaminy. Tu mówię o kwestiach formalnych. Natomiast w kontekście indywidualizacji potrzeb edukacyjnych, to oczywiście są różnego rodzaju kółka zainteresowań. Są zajęcia dodatkowe, nie tylko związane z tymi przedmiotami typowo szkolnymi, bo takie u nas w Dmuchawcu też są, ale dwa razy w miesiącu są tak zwane dni projektowe. Temat dnia projektowego – jeden może wyjść od dorosłych i od nauczycieli – ale może też wyjść od uczniów, od dzieciaków, w zasadzie od tego, co one by w danym dniu chciały realizować. W najbliższych dniach będzie kiermasz świąteczny. Przez najbliższy tydzień będziemy się przygotowywać do tego kiermaszu, czyli produkować np. świece sojowe, czy przygotowywać się do kawiarenki. Akurat dzieciaki taki miały pomysł. To jest swojego rodzaju indywidualizacja, bo każdy sobie robi to, na co się umawia i co ma ochotę akurat przygotować, co go kręci. Może sobie to później sprzedać. Natomiast mamy przedyskutowane, że zysk z kiermaszu świątecznego zostaje w obrębie danej grupy, która przygotowuje kawiarenkę albo produkcję świec sojowych. Później wspólnie ustalamy, na co wykorzystamy te zarobione pieniądze. Czy to jest indywidualizacja? W jakimś stopniu na pewno, bardziej taka praktyczna. Natomiast oprócz tego dzieciaki mogą prowadzić też tak zwane konferencje naukowe. Raz na dwa tygodnie. Dzieciaki mogą opowiadać o tym, co je kręci, o swoich różnych zajawkach. I tutaj jest różnie: może to być… z mojej dziedziny była akurat broń biologiczna, albo epidemie na przestrzeni wieków, jak one się przedstawiały, ale też konferencje historyczne, czy to, w jaki sposób został zbudowany dron albo jak jest zbudowany w środku kot. Do tego bardzo mocno zachęcamy dzieciaki. W zasadzie to wychodzi – opowiadają, dzielą się swoją wiedzą, dzielą się tym, co je jakoś tam interesuje. I to jest z reguły bardzo, bardzo specjalistyczna wiedza w danym temacie.

A.M.: To jest jakby nasze kolejne fundacyjne miejsce. Warsztatownia Leśna – ona jest w Borchówce. Tam jest oddział przedszkolny i oddział szkolny i edukacja głównie się opiera o podstawę programową, realizowaną poprzez projekty. Czyli trochę inaczej, niż to się odbywa w mieście na ul. Krawieckiej, bo mamy też szkołę miejską. Tam głównie dzieciaki się uczą w ramach tak zwanych “LARPÓW” – prowadzi je kilkoro zapaleńców, którzy są wspaniałymi, cudownymi tutorami. Rozebrali oni podstawę programową na części i tworzą tak zwane sytuacje projektowe, w które – brzydko mówiąc – wrzucają dzieciaki, każdy szuka sobie swojej dziedziny, w której chciałby w danym projekcie uczestniczyć i po prostu też jest realizowana podstawa programowa, ale w trochę inny sposób. Dzieciaki też się uczą, ale bardziej na takich sytuacjach życiowych. Ostatnio od dzieci wyszło – pamiętam, to był gorący temat. To było przed wyborami, więc tam również w lesie odbyły się wybory. Cała sytuacja jest opisana w ogóle na fundacyjnej stronie, można sobie poczytać, ale generalnie była to podstawa programowa obejmująca WOS, czyli wiedzę o społeczeństwie. Przeprowadzono przez dzieciaki i dorosłych, oczywiście w mega profesjonalny, fajny, ciekawy sposób, z którego wyniosły naprawdę potężną wiedzę i każdy tam się angażował. W jaki sposób te wybory powinny wyglądać? Dlaczego powinny być tajne? Niektórzy próbowali, zastanawiali się, czy może sensownie było kogoś przekupić w kontekście głosowania. Tam pojawiało się absolutnie wszystko, co się pojawia w realnym, dorosłym świecie.

A.M.: Dzień z życia tutora wygląda przeważnie tak, że się wchodzi rano i słyszy się milion razy swoje imię. Jest jeszcze taka rzecz, która nas wyróżnia – mówimy do siebie po imieniu. Wchodzimy rano, wychodzimy o godzinie 15:00 – 16:00. Dzień mija, ale jest normalnie grafik z zajęciami i to są różne zajęcia: i zajęcia z takich typowych zainteresowań czy przedmiotów, ale są też takie inne niż matematyka i polski. To na przykład jest nauka efektywnego uczenia się – czyli dzieciaki chodzą na zajęcia, w których zastanawiają się, jaka jest dla nich optymalna metoda nauczania. Staramy się, żeby dzieciaki miały dosyć duży dostęp do psychoedukacji. A dzień każdego dziecka? Wchodzi, zdejmuje sobie butki przy wejściu i wbiega przeważnie na korytarz. Dzieci biegają bardzo dużo, potrzebują, zawsze biegają po tej szkole, potrzebują się wybiegać. Zajęcia edukacyjne rozpoczynają się od godziny 9:00. Wcześniej to nie wychodzi po prostu. Można przychodzić od 7:30, ale żeby to miało sens, to od godziny 9:00 trwają zajęcia. One trwają od 45 minut do godziny, czasami są trochę przedłużone, czasami są prowadzone blokami, wtedy realizuje się często na zajęciach jakiś mini projekt. Następnie są przerwy pomiędzy zajęciami, czyli to jest trochę podobne jak w takiej zwykłej szkole. Dzisiaj przeważnie są piętnastominutowe przerwy i obiadowa przerwa trwa pół godziny. Dużo rozmowy, dosyć głośno jest w tej szkole, chyba tak jak w każdej. Dużo śmiechu i zabawy. To, co myślę nas wyróżnia, to też to, że dzieci mocno się bawią. Mogą sobie układać klocki Lego, mogą sobie siedzieć w różnych innych salkach, czasem rysują, czasem śpiewają, czasem grają. To już jest indywidualne, kto czego potrzebuje. Czasem sobie programują na komputerach, są też zajęcia, różne dodatkowe: z muzyki, z pianina, jest ceramika, jest technika, są zajęcia z plastyki – takie dodatkowe, artystyczne. Dzieci sobie wybierają, na które zajęcia chodzą. Dzień mija często na zabawie, czasem na nauce. Zajęcia nie są u nas obowiązkowe. Dzieci nie mają obowiązku chodzić na zajęcia. Jeżeli dziecko ma problem z chodzeniem na większość zajęć, na jakąś część, to przeważnie coś za tym stoi, bo dzieci naturalnie mają ochotę zdobywać wiedzę. Takie jest nasze doświadczenie z tych ostatnich 8 lat. Chcą wiedzieć więcej o świecie, lubią zajęcia grupowe. Naturalną tendencją dziecka jest uczenie się, to jest coś, co wypływa z natury człowieka. Oczywiście nie zawsze musi być to uczenie się matematyki, czy polskiego, czy jakichś innych przedmiotów ścisłych, ale dzieciaki lubią się uczyć, chcą się uczyć. Natomiast jak nie są w stanie chodzić na zajęcia, to zawsze z czegoś to wynika: albo z trudności w uczeniu się, albo z tego, że są jakieś inne problemy w domu, czy ktoś się z kimś pokłócił i nie chce go widzieć na zajęciach. Oczywiście zawsze się pytamy, co się stało, dlaczego na te zajęcia nie jesteś w stanie chodzić, co się takiego wydarzyło i przeważnie coś za tym stoi. Czasem jest to zły dzień, ale jeżeli jest to regularnie i systematycznie, to przeważnie jest jakaś taka większa trudność. Jest od tego tutor taki indywidualny, z którymi dziecko się spotyka. Jest to zaufana osoba. Jeżeli widzimy, że problem tkwi czasami gdzieś głębiej, no to mamy też na pokładzie kilku psychologów, którzy wspierają nas w naszej pracy: i dorosłych i dzieci. Myślę, że to jest coś, co było bardzo dobrym posunięciem. Zatrudnienie iluś psychologów, którzy pomagają nam w pracy: i nam dorosłym, ale pomagają też dzieciakom zrozumieć różne trudności, czy różne wyzwania, z którymi się borykają.

A.M.: W tym momencie w placówkach jest ich wszystkich razem 130 w szkole i 100 jest w przedszkolach. Tak to wygląda. Pierwszy nasz absolwent jest w tym momencie na pierwszym roku leśnictwa. Mamy też dzieciaki – to jest kilka osób, które poszły dalej, bo do tej pory mamy przedszkola i podstawówkę, więc do liceum dzieciaki idą już do innych szkół. Planujemy i chcemy otworzyć liceum i to naszą eksperymentalną edukację kontynuować do osiemnastego roku życia. Czasem – może to tak z mojego punktu widzenia – jest zabawnie, jak żegnamy absolwentów, bo w zasadzie rokrocznie możemy powiedzieć, że kolejny udany eksperyment wychodzi i idzie w świat. I naprawdę to są fajne, mądre, samostanowiące o sobie jednostki, świadome. To jest naprawdę super, ale najchętniej byśmy oczywiście zostali z nimi przynajmniej do ich 18. czy 1.7 roku życia. Planujemy dalej liceum i chcemy pracować też ze starszymi dzieciakami, ale wszystko po kolei.

A.M.: Ja myślę, że dużo łatwiej jest pracować czy interesować dzieciaki, które są młodsze. Naturalnie one chcą poznawać świat i to, na czym ten świat polega, jakie rządzą nim zasady, reguły i to jest ta właśnie edukacja, taka przedszkolna. Tak, większość opiera się o zabawę, absolutnie dzieci się lubią bawić. Też fajnie, jak obok siebie mają dorosłych, którzy to rozumieją i wspierają ich w tym procesie, jednocześnie realizując edukację. I to da się pogodzić, pod warunkiem, że jest dorosły, który to rozumie, szanuje potrzeby dziecka. Kadra, którą mamy, jest absolutnie, totalnie wspaniałą kadrą. Zbierałyśmy w zasadzie tę kadrę przez osiem lat. Współpracują z nami cudowni ludzie, którzy przede wszystkim widzą, że to dziecko potrzebuje się pobawić, ale czasem jest też tak, że jak dziecko jest w przedszkolu, to wiadomo, że żeby poszło dalej do kolejnego etapu edukacyjnego, to potrzebuje pewne rzeczy wiedzieć, które są wymagane w podstawie programowej. Czasem jest dziecko już na to gotowe, czasem nie jest na to gotowe, więc tutaj potrzeba też mądrego dorosłego, który zauważy ten proces: czy już powinno iść do dalszego etapu edukacyjnego, czy jednak jeszcze rok powinno zostać w tej edukacji przedszkolnej. Czasem też zdarza się tak, że obserwujemy u dzieciaków, które są w pierwszej klasie czy w drugiej, trzeciej, że one nie są gotowe na kolejny etap edukacyjny, który jest w czwartej klasie. Sugerujemy wtedy, żeby dziecko albo zostało, albo zrealizowało sobie jeszcze raz materiał edukacyjny. Ciężko mi mówić o jakimś ogólnym schemacie, bo naprawdę podchodzimy do tego indywidualnie. Tu nie ma, że “nie zna literek, to nie idzie dalej”, bo może tak być, ale może też za tym stać jakaś trudność. Ważne, żeby poszedł dalej, żeby to dziecko dalej realizowało swoją edukację w swojej grupie, która jest dla niego bardzo ważna. Rozpatrujemy każdą sytuację indywidualnie i wieloaspektowo, więc tu nie ma jakiejś takiej ogólnej reguły. Wiemy, że dziecko na jakimś tam etapie powinno czytać i pisać i to też obserwujemy, ale tu jest też szeroki margines i rozpatrujemy to indywidualnie na każde dziecko.  Ja bardzo często, jak wchodzę do przedszkola, to widzę, że oni siedzą: siedzi tutor i czyta na przykład dzieciakom książkę i one naturalnie wokół niego zawsze są w jakimś tam kółeczku i słuchają, więc one będą chciały i poznać literki, i dowiedzieć się, jak to się czyta. Są też dzieciaki, które wyjątkowo się interesują jakimiś eksperymentami, więc też będą sobie “dłubały” w tym kierunku, a przy okazji, żeby zdobyć wiedzę, albo coś wyszukać w internecie, no to musisz się nauczyć tych liter. To jednak z reguły przychodzi naturalnie tak samo jak to, że na przykład mamy od wielu lat wolontariuszy, którzy porozumiewają się z dzieciakami po angielsku. W zasadzie dzieci, które są u nas od samego początku w Dmuchawcu, i tu rozpoczynały przygodę z nami, to na tyle mają ochotę poznać tych wolontariuszy i z nimi się dogadać, że naturalnie zaczynają naprawdę mieć te umiejętności językowe na bardzo wysokim poziomie, więc chcą się nauczyć, uczą się i to wychodzi bardzo naturalnie z takiej wewnętrznej często potrzeby poznania po prostu drugiego ciekawego człowieka. Myślę, że to też jest takie znamienne w kontekście tej edukacji.

A.M.: Dziękuję również.