Wystawa „Muminki: drzwi są zawsze otwarte”

Muzeum Kinematografii w Łodzi zaprasza od 23 maja na wystawę „Muminki: drzwi są zawsze otwarte”. Jej tytuł to jednocześnie hasło jubileuszu Moomin80. Bo Muminki mają już 80 lat, jeśli liczyć od pierwszej opublikowanej historii, której są bohaterami.
Muzeum Kinematografii ma szczególnie dobry powód, by świętować 80-lecie Muminków. Studio Małych Form Filmowych Se-Ma-For w Łodzi w latach 1977 – 1982 zrealizowało serial animowany Opowiadania Muminków na podstawie książek Tove Jansson. W kolekcji Muzeum znajdują się oryginalne lalki półpłaskie, które zagrały w animacji. Tove Jansson przyjechała do Łodzi 5 stycznia 1978 r., by spotkać się z filmowcami i zaakceptować projekty plastyczne do filmu. Unikalne zdjęcia i filmowy dokument wizyty Tove Jansson w Polsce można zobaczyć na wystawie. Autorce towarzyszyli brat Lars Jansson i partnerka Tuulikki Pietilä, a w spotkaniu brali udział Lucjan Dembiński i Krystyna Kulczycka, reżyserzy Opowiadań Muminków Świat stworzony przez Tove Jansson zamieszkują istoty, które wymyśliła i narysowała utalentowana malarka, ilustratorka i pisarka. W Dolinie Muminków ceni się takie wartości jak przyjaźń, rodzina, miłość, życzliwość, wolność, tolerancja i umiłowanie przygody. Obok rodziny Muminków w książkach pojawiają się kultowe postacie takie jak Włóczykij, Panna
Migotka, Mała Mi czy Too-tiki.

Małe trolle i duża powódź ukazały się w Finlandii w 1945 r. Pierwsza, niewielkich rozmiarów książka zapoczątkowała cykl złożony z dziewięciu części; ostatnia, Dolina Muminków w listopadzie, ukazała się w 1970 r. Znają je czytelnicy na całym świecie, zostały przetłumaczone na ponad 60 języków.
Produkcję serialu w Łodzi poprzedził sukces czytelniczy książek Tove Jansson w Polsce. Jako pierwsza została wydana część chronologicznie trzecia – W Dolinie Muminków w 1964 r. W latach 70. i 80. poszczególne tomy ukazywały się w fantastycznie wysokich nakładach 50 tys. egzemplarzy. Książki wspaniale przetłumaczyły z języka szwedzkiego Irena Szuch-Wyszomirska i Teresa Chłapowska.

Odcinek pilotażowy polskiej animowanej adaptacji Muminków, Wiosna w Dolinie, był gotowy w 1977 r. Tove Jansson zależało na wysokiej jakości artystycznej filmów. Scenariusze kolejnych epizodów serialu Opowiadania Muminków pisane w Se-Ma-Forze były wysyłane pocztą do Helsinek. Tove i Lars Jansson wprowadzali poprawki i odsyłali uwagi. Powstała oryginalna realizacja, do której użyto lalek półpłaskich. Każdą scenę ustawiano na stole
animacyjnym zwanym wieloplanem, złożonym z kilku poziomów szklanych powierzchni.
Kamera znajdował się nad wieloplanem. Lalki, elementy dekoracji, rekwizyty i malowaną scenografię układano na różnych taflach szkła, co dawało wrażenie głębi obrazu. Postacie składały się z niepołączonych elementów, dzięki temu animatorzy mogli przestawiać ułożenie łapek, nóżek i ogonków, by fotografować kolejne fazy ruchu. Bohaterowie animacji byli wiernym odwzorowaniem rysunków Tove Jansson. Lalki rzeźbiono z drewna i oklejano
tkaninami. Ich wizerunki uzupełniały charakterystyczne detale: kapelusz Tatusia, torebka i fartuszek Mamusi, fajka Włóczykija, kuferek Topika i Topci. Z planowanych początkowo 39 odcinków serial rozrósł się do 78 epizodów. Filmy krótkometrażowe powstały w koprodukcji Przedsiębiorstwa Eksportu i Importu Filmów Film Polski z austriacką firmą Jupiter. Serię pokazywała Telewizja Polska, oglądali ją również telewidzowie w Austrii, Niemczech, Wielkiej Brytanii i krajach nordyckich.
Z serialu zmontowano w Se-Ma-Forze także dwa filmy kinowe: Szczęśliwe dni Muminków w Se-Ma-Forze w 1983 r., a Zimę Muminków w 1986. W lutym 1988 r. Tove Jansson w liście do reżysera Lucjana Dembińskiego napisała: Twoje filmy lalkowe będą żyć dużo dłużej niż my!
Słowa okazały się prorocze. W XXI w. prawa do polsko-austriackiej serii Opowiadań Muminków kupiła fińska Filmkompaniet. Po rekonstrukcji i korekcji barwnej z przemontowanych epizodów powstały cztery filmy kinowe: Lato Muminków (reż. Maria Linberg, 2008), Muminki w pogodni za kometą (reż. Maria Linberg, 2010; Pieśń komety napisała i zaśpiewała Björk), Magiczna zima Muminków (reż. Ira Carpelan, Jakub Wroński, 2017) oraz Pamiętniki Tatusia Muminka (reż. Ira Carpelan, 2021). Bardzo dziś potrzebujemy mądrości Tove Jansson, zdroworozsądkowej filozofii, wzajemnej życzliwości i pogodnego podejścia do życia jej bohaterów. Jeśli zjawia się u nich gość, Mama Muminka szykuje dodatkowe łóżko, a do stołu dokłada się kolejną deskę, by mógł z rodziną
zasiąść do kolacji. W domu Muminków drzwi są zawsze otwarte.

Najważniejsze elementy wystawy:
Na co dzień Muminki mieszkają w Pałacu Pełnym Bajek – stałej ekspozycji w Muzeum Kinematografii w Łodzi, poświęconej bohaterom i bohaterkom polskich filmów animowanych dla dzieci. Znaleźć je można we wnętrzu gigantycznej torebki Mamy Muminka.

Wystawa Muminki: drzwi są zawsze otwarte to pierwsza w Polsce duża ekspozycja przedstawiająca świat Doliny Muminków oraz obecność Muminków w polskiej kulturze – od pierwszych książek wydanych po polsku 60 lat  temu przez unikalną polską serię filmów animowanych o Muminkach po kulturę fanowską i polski Moomin art.

Na wystawie można zobaczyć m.in.:
• oryginalne półpłaskie lalki wykonane przez artystów w łódzkim Studiu Se-Ma-For na do serialu Opowiadania Muminków (1977–1982), zestawione z wizerunkami postaci na ilustracjach Tove Jansson w jej książkach; lalki z filmu animowanego pochodzą ze zbiorów Muzeum kinematografii w Łodzi, a niektóre z archiwum Tove Jansson w Helsinkach. Artystka dostała je od filmowców z Se-Ma-Fora. Są wśród nich Panna Migotka, Too-tiki i Mrówkolew.
• Ręcznie rysowany scenopis do dwóch odcinków “Trudna decyzja” i “Lunapark”, stworzony przez Jadwigę Kudrzycką, jedną z pięciu osób, które reżyserowały serial (Lucjan Dembiński, Krystyna Kulczycka, Jadwiga Kudrzycka, Dariusz Fedak, Wacław Zawilski) • Unikalne obiekty wypożyczone z archiwum Tove Jansson, w tym Order Uśmiechu, którym autorka została odznaczona w 1976 roku;
• Archiwalne, nieznane dotychczas materiały filmowe z wizyty Tove Jansson w Polsce w 1978 r. oraz z planu filmu animowanego o Muminkach w łódzkim Studiu Se-Ma-For;
• Najstarsze wydania polskie książek o Muminkach z lat 60., nowe wydania z okładkami zaprojektowanymi przez Tove Jansson, a także komiksy, książki graficzne, audiobooki;
• Moomin art po polsku, czyli przykłady artystycznego rękodzieła inspirowanego Muminkami, tworzonego w Polsce oraz galerię Muminkowych tatuaży od fanek i fanów Doliny Muminków z całej Polski;
• Film dokumentalny zrealizowany przez Muzeum Kinematografii z wywiadami z Sophią Jansson – bratanicą Tove Jansson, filmowcami – twórcami polskiej adaptacji oraz naukowcami i popularyzatorami jej twórczości.

Wystawa “Muminki: drzwi są zawsze otwarte” w Muzeum Kinematografii w Łodzi, 23 maja 2025 – 29 marca 2026, pl. Zwycięstwa 1

Kuratorki: Marzena Bomanowska, Zuzanna Woźniak
Projekt dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury w programie „Wspieranie działań muzealnych” oraz ze środków Miasta Łodzi.
Wystawa jest objęta patronatem honorowym Ambasady Finlandii w Polsce.
Partnerzy wystawy: Moomin CharactersTM, Rights&Brands, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, PKO Bank Polski, Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny, Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Gdański, Muminek Codzienny, Międzynarodowa Kapituła Orderu Uśmiechu

Materiał Organizatora